آیت الله شیخ محمد یزبک در سال ۱۹۵۰ میلادی در روستای «بودای» از توابع بعلبک چشم به جهان گشود. در سال ۱۹۶۵ میلادی برای تحصیل علوم دینی راهی حوزه علمیه نجف اشرف شد. مراحل عالی تحصیل علوم دینی را نزد شهید گران­قدر آیت الله العظمی سیدمحمدباقر صدر (ره) و آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی (ره) گذراند. در ۱۳ آوریل سال ۱۹۸۰ میلادی به لبنان بازگشت و در حوزه علوم دینی «الإمام المنتظر» (عج) شهر بعلبک به تدریس پرداخت. پس از اشغال جنوب لبنان در سال ۱۹۸۲ میلادی به دست رژیم صهیونیستی، در ایده شکل گیری و تأسیس «حزب الله» نقش داشت. آیت الله شیخ محمد یزبک تا زمانی که حضرت امام خمینی (س) در قید حیات بودند، وکیل ایشان در بعلبک بود. پس از ارتحال امام راحل، مقام معظم رهبری ایشان را به عنوان نماینده خود و امام جمعه بعلبک منصوب کردند. ایشان از لحاظ فقهی و علمی از شخصیت­‌های کم­‌بدیل در لبنان به حساب می­‌آیند و در بین عموم مردم به‌­خصوص در استان بقاع، جایگاه ویژه‌­ای دارند. از دیگر مسئولیت­‌های ایشان می­توان به عضویت در شورای مرکزی حزب ­الله و ریاست هیئت شرعی و مذهبی حزب‌‌­‌الله اشاره کرد.

موضوعات شریعت مقدس، ادراک­‌های عقل نظری هستند که باید درباره آن‌ها آگاهی ایجاد شود. پس از رسیدن به شناخت و وصول به این مطلوب، با کمک ادراک عقل عملی، آثاری بر این موضوعات مترتب می­‌شود و زمینه عمل به آنها فراهم می‌­گردد.

شریعت مقدس شامل اصول اعتقادی، از جمله ایمان به خدای متعال و توحید ذاتی و صفاتی و افعالی خداوند است که تفصیلات آن در علم کلام آمده است؛ همچنین شامل احکامی است که موضوع آن، تکالیف بندگان است که در قالب امر و نهی و یا حلال و حرام بیان شده است. علم فقه -علم به احکام شرعی عملیه- با مرجعیت وحی و پیامبر و اجماع و عقل، متکفل رسیدن به مجموعه احکام شریعت مقدس است.

اجتهاد که متکفل تبیین احکام شریعت است، مراحل مختلفی را به خود دیده و عنصر زمان در مشخص کردن موضوعات آن -که مناط استنباط احکام است–، نقش مؤثری داشته است؛ زیرا احکام شریعت دو دسته اند: احکامی که تغییر زمان و مکان در آنها تأثیری ندارد؛ و احکام متغیر که با تغییرات شرایط در دوره های مختلف، دچار تغییر می‌­شوند. شناخت و تمییز این دو دسته از احکام، از خلال بررسی مراحل تاریخی اجتهاد  و تطور دوره­‌های مختلف آن، حاصل می­‌شود. این مهم نشان می­‌دهد که تمدن اسلامی، منحصر به اجتهاد در یک دوره زمانی خاص نبوده؛ بلکه تطور و گام­‌های اجتهاد با پیشرفت‌­های علم و اختراعات و مسائل جدیدی که بر آن مترتب می‌­شود، هماهنگ است. این دلیل، کافی است بر این مطلب که اجتهاد خارج از متن است و فقط به قواعد و اصول با استناد به ادله علمی-اعم از ادله وجدانی و ادله تعبدی- محدود نمی شود.

تأثیر زمان و مکان در استنباط نشان می دهد که تمدن اسلامی، منحصر به اجتهاد در یک دوره زمانی خاص نبوده؛ بلکه تطور و گام های اجتهاد با پیشرفت های علم و اختراعات و مسائل جدیدی که بر آن مترتب می شود، هماهنگ است. این دلیل، کافی است بر این مطلب که اجتهاد خارج از متن است و فقط به قواعد و اصول با استناد به ادله ی علمی -اعم از ادله وجدانی و ادله تعبدی- محدود نمی شود.

اجتهاد دوره­‌های مختلفی را سپری کرده است؛ از دوره شیخ طوسی تا دوران علامه حلی و سپس شیخ انصاری؛ دراین میان دوره‌­های دیگری نیز وجود دارد که در مقایسه با این دوره­‌ها اهمیت چندانی ندارد. در قرن بیستم، امام خمینی (ره) با نگاه دقیق به اسلام ناب محمدی صلی‌­الله‌­علیه‌­و­آله­‌وسلم حقیقتاً و با افتخار، مجدد اجتهاد بودند؛ چنان­‌که غبارها و شبهاتی را که با ابعاد مختلف اسلام درهم تنیده شده بود، از پیکر اسلام زدودند و نشان دادند برخلاف ادعای دشمنان، اسلام مجموعه­‌ای از تشریفات نیست، بلکه همان دین و حکومت است برای پاسخ­گویی به نیازهای فرد و جامعه.

اجتهاد و تفقه یعنی معرفت. کسی که بتواند به معرفت مصادر احکام و قواعد و اصول دست یابد، می‌­تواند آنها را بر علوم مختلف، از جمله علوم انسانی تطبیق دهد؛ زیرا هر علمی از علوم را در نظر بگیریم، از یکی از انواع احکام خارج نیست و در این مسیر ناچاریم که احکام ثانویه، اعم از ضرر و مشقت و تقیه و مانند آن را مد نظر قرار دهیم. لذا مجتهد باید عالم به مسائل زمان خود باشد تا بتواند به هر مسئله، پاسخ مناسب آن را بدهد.

غایت فقه تطبیق شریعت –اعم از عقاید و احکام- بر موضوعات مورد ابتلای مردم است و پرواضح آنکه شریعت، تنها منحصر در امر و نهی نیست. آیا برقراری نظام و بسط عدل و ایجاد امنیت و … غیر از تطبیق اوامر و نواهی دین است که باتوجه به تغییر شرایط و مشخص کردن مصالح و مفاسد حاصل می­‌شود؟

برای مشخص کردن چارچوب­‌های علوم و مسائل آن، باید به روایات معتبر مراجعه کرد. بین روایات و مسائل علمی هیچ منافاتی وجود ندارد؛ حتی موضوعاتی که در ظاهر روایات وجود ندارند، با رجوع به بعضی از ادله، احکامشان استنباط می­‌شود که طبیعتاً این کار، وظیفه مجتهد است.

تبویب و غور در آیات و روایات، باعث روشن و منقح شدن مفاهیمی می‌­شود که می­توان از آنها در همه اعصار استفاده کرد. البته برای مشخص کردن چارچوب­‌ها نباید فقط در خطابات توقف کرد، بلکه با بررسی و تحلیل دقیق سنت و سیره معصومین (علیهم­‌السلام) ملاک­‌هایی به دست می‌­آید که با اجرای این ملاک‌­ها و ارزش­‌ها در جوامع و دور‌‌ه­‌های تاریخی مختلف، می‌­توان به حقیقت این علوم برای ایجاد ساختارهای مناسب در جامعه –که امروزه از آنها به علوم انسانی تعبیر می­‌شود- دست یافت.

امروزه از مجتهد و عملیات اجتهاد توقع می رود که همگام با حرکت­‌های علمی پیشرو، به سوی تبیین بهتر احکام فرعی برای حل مسائل مکلفین گام بردارد؛ برای مثال درباره نظریاتی که در حیطه پزشکی مطرح می­شود، از قبیل مسئله شبیه‌­سازی و پیوند اعضا و یا لقاح مصنوعی، در مسائل مربوط به سیستم‌­های مالی و تحولات بانکی در معاملات تجاری تا مسائل مربوط به قوانین و معادلات جهانی و حقوق و پیمان‌های بین­‌المللی، به اجتهاد احکام فرعی بپردازد.

امروزه از مجتهد و عملیات اجتهاد توقع می رود که همگام با حرکت‌­های علمی پیشرو، به سوی تبیین بهتر احکام فرعی برای حل مسائل مکلفین گام بردارد؛ برای مثال درباره نظریاتی که در حیطه پزشکی مطرح می­‌شود، از قبیل مسئله شبیه‌­سازی و پیوند اعضا و یا لقاح مصنوعی، در مسائل مربوط به سیستم مالی و تحولات بانکی در معاملات تجاری تا مسائل مربوط به قوانین و معادلات جهانی و حقوق و پیمان­‌های بین‌­المللی، به اجتهاد احکام فرعی بپردازد.

امروزه از اجتهاد توقع می‌­رود به مباحث فلسفه اخلاق و آنچه ارزش­‌های اخلاقی بر آن مترتب می‌شود، بپردازد و به­‌خصوص چارچوب­‌ها و ابزارهای تحقق آن را مشخص کنند (اگرچه اصول و ریشه­‌های اخلاقی، غالباً مورد اختلاف و نزاع واقع نمی‌شود). امروزه از اجتهاد توقع می­‌رود به علم کلام و فلسفه و چارچوب آنها و مناسباتشان با کلام و فلسفه قدیم و جدید بپردازد و موضوعات کلام جدید را که ارتباط بین انسان و خالق را تفسیر می­‌کند، با نگاهی نو بررسی و کندوکاو کند. همچنین از اجتهاد توقع می‌­رود در علم تربیت و همچنین فلسفه و سیاست­های تربیتی و آنچه بر این مسائل مترتب می شود -اعم از همه شیوه هایی که جنبه­‌های مادی و معنوی را در بر می­‌گیرد- وارد شود.

در پایان، بار دیگر توجه همگان را به این مهم جلب می­‌کنم که حتی امروزه در جوامعی که پیشرفت و پیچیدگی­‌های آن با زمان نزول وحی تفاوت بسیاری پیدا کرده، کماکان یگانه راهکار و اصل و اساسی که در تدبیر همه جوانب زندگی مادی و معنوی بشر راهگشاست و باید سرلوحه قرار گیرد، تبعیت از شریعت است.

از اجتهاد توقع می­‌رود به علم سیاست و مهارت­‌های آن نیز که از احکام شرعی مجزا نیست، بپردازد؛ از جمله وجوب گسترش عدل و از بین بردن ظلم و ایجاد امنیت. همچنین به آنچه بر این سیاست­‌ها مترتب می‌شود، توجه کند؛ از جمله راست­گویی و پایبندی به مقرراتی که شریعت آنها را معتبر شمرده است. طبیعی است روش­‌های متفاوتی برای رسیدن به این اهداف (راست­گویی و پایبندی به مقررات و…) وجود دارد؛ اما تفاوت روش­‌ها، اصول و چارچوب­‌ها را تغییر نمی­‌دهد.

لذا در پایان، بار دیگر توجه همگان را به این مهم جلب می­‌کنم که حتی امروزه در جوامعی که پیشرفت و پیچیدگی­‌های آن با زمان نزول وحی تفاوت بسیاری پیدا کرده، کماکان یگانه راهکار و اصل و اساسی که در تدبیر همه جوانب زندگی مادی و معنوی بشر راهگشاست و باید سرلوحه قرار گیرد، تبعیت از شریعت است.

منبع: https://rasoulalsalam.com